یک پیشبینی از آینده برجام
تاریخ انتشار: ۱۲ خرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۸۸۸۱۴۵
آفتابنیوز :
پنج سال پس از خروج دونالد ترامپ از توافق برجام، برنامه هستهای ایران بر خلاف تصورات به پیش میرود. اکونومیست به همین بهانه نگاهی انداخته به آخرین وضعیت برنامه هستهای ایران:
دقیقا پنج سال از زمانی که دونالد ترامپ، رئیسجمهور سابق ایالات متحده، از توافق هستهای با ایران خارج شد، میگذرد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
به نظر میرسد تصاویر ماهوارهای اخیر تأیید میکند که ایران در حال ساخت تأسیسات هستهای در کوههای زاگرس، در نزدیکی سایت غنیسازی نطنز است به نظر میرسد تاسیسات تازه به قدری در زیر زمین طراحی شده که حتی در برابر قویترین بمب سنگرشکن آمریکا نیز آسیبناپذیر خواهد بود.
اگر تجزیه و تحلیل این تصاویر توسط مرکز مطالعات منع گسترش سلاحهای هستهای جیمز مارتین در کالیفرنیا درست باشد، چهار ورودی به دامنه کوه حفر شده که هر کدام شش متر عرض و هشت متر ارتفاع دارند. این تاسیسات در عمق ۸۰-۱۰۰ متری زیر زمین جانمایی شده است.
آمریکاییها بمبی به نام gbu-۵۷ ساخته بودند که به طور خاص قادر به تخریب تاسیسات زیرزمینی قبلی در فردو بود. این بمب ۱۴۰۰۰ کیلوگرمی با هدایت دقیق، میتواند قبل از منفجر شدن ۶۰ متر عمق زمین و صخرهها حفر کند. اما ممکن است این بمب دیگر برای تخریب سایت جدید ایران کافی نباشد.
مؤسسه علم و امنیت بینالملل (ISIS)، یک اندیشکده در واشنگتن که توسط دیوید آلبرایت، بازرس سابق تسلیحات تأسیس شده است، بر این باور است که عمیقترین بخش این سایت میتواند به عنوان سالنی برای تعداد کمی از سانتریفیوژهای پیشرفته مورد استفاده قرار گیرد.
در آستانه گریز؟
صرف نظر از انتقادات به توافق هستهای ۲۰۱۵ موسوم به برجام، این اطمینان وجود داشت که ایران برای رسیدن به نقطه گریز حدود یک سال زمان نیاز دارد. اما احتمالا اکنون در صورت تصمیم فوراً قادر به عبو از آن است.
از زمان تصمیم بیملاحظه ترامپ برای خروج از آنچه «بدترین توافق تاریخ» مینامید و تمدید تحریمهایی برای اعمال «فشار حداکثری» بر جمهوری اسلامی، ایران سانتریفیوژهای جدید و سریعتری را وارد چرخه غنیسازی کرد که ظرفیت غنیسازیاش را به شدت افزایش داده است. تیم آلبرایت بر اساس گزارش بازرسی سه ماهه آژانس بینالمللی انرژی اتمی در ماه فوریه، تخمین میزند که ایران میتواند ظرف ۱۲ روز قادر به شکست هستهای است. برای این کار، تهران تنها باید از سه آبشار سانتریفیوژ پیشرفته و نیمی از ذخایر فعلی اورانیوم ۶۰ درصدی خود استفاده کند.
با این همه، این بدان معنی نیست که ایران در شرف شکست هستهای و تبدیلشدن به یک کشور دارای سلاح هستهای است. با توجه به ادعای مکرر آمریکا مبنی بر اینکه هرگز اجازه نمیدهند ایران بمب در اختیار داشته باشد، ممکن است تصور شود که تلاشهای دیپلماتیک شدید برای احیای برجام یا حداقل یافتن راههای جایگزین برای محدود کردن برنامه هستهای ایران، به سرعت در راه باشد.
ناکام از احیای برجام
علیرغم مذاکرات غیرمستقیم فشرده بین آمریکا و ایران با میانجیگری جوزپ بورل، دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا، که سال گذشته برای ماهها در وین در جریان بود، تلاش برای دمیدن روحی تازه به برجام به جایی نرسید. در ماه سپتامبر، طرفین از هم دورتر شدند. ایرانیها خواستار کنار گذاشته شدن پرونده تحقیقاتی آژانس بوده و اصرار داشتند که دولت بایدن تضمین دهد دولت آینده آمریکا از توافق خارج نشود.
علی انصاری، مدیر مؤسسه مطالعات ایرانی در دانشگاه سنت اندروز اسکاتلند، معتقد است ایران رغبت چندانی به بازگشت به برجام نداشت و در وزارت امور خارجه آمریکا نیز اشتیاق واقعی برای این امر وجود نداشت: «این مذاکره به خاطر خود مذاکره بود». امیل هوکایم، متخصص امنیت خاورمیانه در مؤسسه بینالمللی مطالعات استراتژیک در لندن، هم موافق با این دیدگاه است: «زمانی که دولت بایدن روی کار آمد، ایرانیها احساس میکردند که در شرایطی فراتر از برجام قرار دارند. آنها بازی پیچیدهای را با آژانس داشتند».
ناقوس مرگ برجام؛ تهاجمی که مانع از یک توافق جدید شد
هر دوی این کارشناسان معتقدند که حمله روسیه به اوکراین، ناقوس مرگ توافق برجام به صدا در آورد. این جنگ، روسیه و ایران را بسیار به هم نزدیکتر کرد و امیدهای باقی مانده برای احیای روند ۱+۵ را از بین برد. با افزایش قیمت انرژی، برخی از فشارهای اقتصادی فوری بر ایران نیز از بین رفت. علاوه بر این، به باور انصاری میگوید، تصور پیروزی روسیه بر اوکراین و ایجاد اختلاف بین متحدان اروپایی آمریکا، روایت ایران از افول غرب را تقویت و ذهنیت کاهش اثر تحریمها را تقویت کرد. در حالی که این انتظارات تقریبا از میان رفته، ایران تصور میکند که میتواند دست بهتری در روابط خود با یک روسیه ضعیفتر داشته باشد.
به اعتقاد هوکایم، ارزیابی اکثر شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس، از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی، این است که روسیه منزوی که مشتاق خرید هواپیماهای بدون سرنشین و موشک از شرکای ضعیفترش است، به یک شریک معاملاتی بسیار ارزشمندتر، در رقابت با ایران، تبدیل خواهد شد. به ویژه، اکنون فرض بر این است که روسیه برای انتقال سیستمهای تسلیحاتی با فناوری پیشرفته -مانند موشکهای پیشرفته زمین به هوای اس-۴۰۰ و هواپیماهای جنگنده بسیار توانمند سوخو-۳۵- آمادهتر خواهد بود. این در حالی است که برخی در واشنگتن از کشورهای حاشیه خلیج فارس میخواهند که برای امنیت خود بیشتر تلاش کنند، به ویژه در زمانی که دولت آمریکا درگیر مدیریت جنگ در اوکراین و رقابت دائمی با چین است. بسیاری از ناظران خلیج فارس فکر میکنند که آمریکا از قبل شروع به بستن چمدانهای خود در منطقه کرده است.
موازنه خستهکننده و خطرناک خاورمیانه
علاوه بر این، در مقایسه با آمریکا یا اسرائیل، اعراب خلیج فارس نسبت به پرونده هستهای ایران علاقه بسیار کمتری دارند. آنها هم اکنون ایران را یک قدرت هستهای دوفاکتو (غیررسمی، اما واقعی) میدانند. آنها همچنین تخصص فنی لازم برای مذاکره با ایرانیها در مورد محدودیتهای هستهای را ندارند. حتی اگر بخواهند.
به اعتقاد هوکایم، آنچه آنها نگران آن هستند موشکها، پهپادها و متحدان ایران است. در مقابل، اسرائیل احساس میکند که میتواند با ایننها کنار بیاید. اما بارها گفته که نمیتواند با ایران دارای قابلیت هستهای زندگی کند.
نتیجه نوعی موازنه خستهکننده، اما خطرناک است که به موجب آن قدرتهای منطقهای تلاش میکنند تا با سرمایهگذاری در اقتصاد ایران و ژستهای حسن نیت (مانند پذیرش مجدد متحد سوری ایران در اتحادیه عرب، و نزدیک شدن به چین -تنها بازیگر موثر واقعی بر ایران- به هر بهانهای)، اهرمی بر ایران به دست آورند. اعراب خلیج فارس به راحتی احیای روابط بین عربستان سعودی و ایران با میانجیگری چین را در ماه مارس پذیرفتند. در عین حال، آنها امیدوارند که ایران کمتر در منطقه فعالیت کند. در زمینه هستهای، آنها ترجیح میدهند که ایران از گریز هستهای خودداری کند و اجازه دهد آژانس بینالمللی انرژی اتمی بازرسیهای معمولی را در اختیار داشته باشد.
منبع: اکوایران
منبع: آفتاب
کلیدواژه: برجام هسته ای ایران خلیج فارس
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت aftabnews.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «آفتاب» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۸۸۸۱۴۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تهدید به بازنگری در دکترین هستهای؛ آیا امیدی برای توافق باقی مانده؟
نشانههایی وجود دارد که تماسهای مخفی بین ایالات متحده و ایران، نه تنها در مورد بحران غزه بلکه در مورد پرونده هستهای نیز در جریان است.
به گزارش اکوایران، ایران پس از عملیات پهپادی و موشکی به اراضی اشغالی و پاسخ محدود (رژیم) اسرائیل، ارزیابی کرد که توانسته با بازدارندگی هستهای اسرائیل و اتحاد نظامی اسرائیل و آمریکا به طور مؤثری مقابله کند.
بازنگری در دکترین هستهایبه نوشته استیمسون، ایران با دو دشمن روبروست که هر دو از تسلیحات هستهای برخوردار بوده، در حالی که ایران فاقد آن است. با این حال، در صورت تشدید بیشتر تنشها، ایران به احتمال زیاد برای ایجاد بازدارندگی در برابر حملات آینده، به سمت گریز هستهای پیش خواهد کرد.
در آستانه حمله محدود (رژیم) اسرائیل در ۱۹ آوریل، سرلشکر احمد حقطلب، رئیس سازمان حفاظت و امنیت هستهای در مورد لزوم بازنگری در استراتژی هستهای ایران در نتیجه افزایش تهدیدات آمریکا و (رژیم) اسرائیل صحبت کرد. او گفت: «اگر اسرائیل تصمیم بگیرد از تهدید حمله به مراکز هستهای ایران به عنوان ابزاری برای اعمال فشار بر تهران استفاده کند، بازنگری در دکترین و سیاستهای هستهای جمهوری اسلامی ایران و گذر از تحفظات قبلی اعلامشده توسط کشور، ممکن و قابلتصور است».
همزمان، روزنامه شرق مدعی شد امیرسعید ایروانی، سفیر ایران در سازمان ملل و معاون سابق دبیر شورای عالی امنیت ملی تماسهای آرام خود با آمریکا را نه تنها در مورد بحران غزه بلکه در مورد موضوع هستهای نیز ادامه داده است.
بنبست مذاکرات و توافق موقتآخرین دور مذاکرات رسمی هستهای در سپتامبر ۲۰۲۲ با پیشنهادی از سوی جوزپ بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجه و سیاست امنیتی به پایان رسید که به انجام نرسید.
مذاکره روسیه آمریکا درباره ایران ریابکوف رابرت مالیایران خواستار پایاندادن به اختلافات با آژانس بینالمللی انرژی اتمی در مورد مسائل پادمان، لغو تحریمهای آمریکا علیه سپاه پاسداران و تضمین ایالات متحده مبنی بر تداوم هرگونه توافق فراتر از دولت بایدن بود. چنین امتیازاتی حاصل نشد.
در غیاب توافق رسمی، آمریکا و ایران در ماه می۲۰۲۳ در عمان به تفاهم موقتی دست یافتند که ادعا شده بر اساس آن، ایران متعهد شد که غنیسازی اورانیوم را فراتر از ۶۰ درصد انجام ندهد، پنج شهروند دوتابعیتی ایرانیآمریکایی را آزاد کند و در ازای آن، وجوه بلوکهشدهاش توسط آمریکا آزاد گردد. واشنگتن همچنین سیگنالهایی فرستاد که تحریمهای نفتی علیه ایران را تشدید نخواهد کرد.
هدف از تفاهم موقت میان بِرَد مکگورک، هماهنگکننده امور خاورمیانه و شمال آفریقا در کاخ سفید و علی باقری کنی، مذاکرهکننده ارشد هستهای وقت ایران دورزدن کنگره آمریکا بود که در غیر این صورت، فرصت بررسی دقیق و احتمالاً مسدودکردن یک توافق رسمی را داشت. با این حال، اسرائیل با این موضوع مخالفت کرد و بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر (رژیم) اسرائیل در تماس تلفنی ۸ ژوئن ۲۰۲۳ به آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا هشدار داد که اسرائیل به هیچ توافقی بین واشنگتن و تهران پایبند نخواهد بود.
جنگهایی که سد مذاکرات شدندهمچنین همکاری نظامی ایران و روسیه با واکنش منفی کشورهای اروپایی و همچنین آمریکا مواجه شد. حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ به شدت بر برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) سال ۲۰۱۵ تأثیر گذاشت و عملاً روندی که با ایران در سال ۲۰۰۸ آغاز شده بود را نابود کرد.
جنگ اوکراینبا افزایش قیمت انرژی پس از حمله روسیه به اوکراین، برخی از فشارهای اقتصادی فوری بر ایران کاهش یافت. روسیه و ایران به هم نزدیکتر شدند و روایت افول غرب و نیاز به «نگاه به شرق» در تهران قوت یافت.
با این حال، روابط اقتصادی نزدیکتر با روسیه و چین نتایج مطلوبی را برای رشد اقتصادی ایران به همراه نداشت. ایران قرار بود مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا را در عمان در اواسط اکتبر ۲۰۲۳ از سر گیرد. آغاز جنگ غزه مانع از این امر شد، هرچند گزارش شده که دو طرف در ژانویه ۲۰۲۴ برای بحث در مورد حملات حوثیها در دریای دیدار کردند.
در بحبوحه ادامه جنگ غزه و افزایش تنشها میان آمریکا و گروههای مقاومت منطقه، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی اعلام کرد که ایران تولید اورانیوم با خلوص بالا را افزایش داده و از اواسط ۲۰۲۳، کاهش تولید را معکوس کرده است. مقامات آمریکایی بر این باورند که ایران در صورت غنیسازی بیشتر، سوخت کافی برای گریز هستهای را در اختیار دارد و زمان لازم برای آن را میتوان با روز اندازهگیری کرد، نه با ۱۲ ماه که توسط برجام تعیین شده بود.
گزینههای غربهنوز هم برنامههایی روی میز وجود دارد که میتواند مذاکرات هستهای را احیا کند. تهران اعلام کرده که عمانیها یک مکانیسم «کم در برابر کم» یا «گامبهگام» مشابه توافق می۲۰۲۳ ارائه کردهاند. یکی دیگر از احتمالات که توسط علی واعظ و ولی نصر پیشنهاد شده، تقویت همکاریهای منطقهای به عنوان راهی برای جبران محدودیتهایی در برنامه هستهای ایران است.
همچنین گزارشهایی از طرح ژاپن برای احیای مذاکرات هستهای به گوش میرسد، اگرچه هیچ جزئیاتی منتشر نشده است. ژاپن سابقهای در میانجیگری هستهای ندارد، اما به عنوان میانجی برای دستیابی به آتشبس جنگ ایران و عراق نقش مهمی ایفا کرد.
اگر نهایتاً مرگ برجام اعلام شود، غرب سه گزینه دارد: بازدارندگی، اقدام نظامی یا مذاکرات جدید. قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد که برجام را در سال ۲۰۱۵ تأیید کرد، در اکتبر ۲۰۲۵ منقضی میشود. پیش از آن، بریتانیا یا فرانسه میتوانند در صورت غنیسازی اورانیوم توسط ایران به سطح گریز هستهای، تحریمهای سازمان ملل علیه تهران را «بازگردانند». ایران تهدید کرده که در صورت بازگشت تحریمها، از پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای (مانند کاری که کره شمالی در سال ۲۰۰۲ انجام داد و سپس به ساخت بمب اقدام کرد) خارج خواهد شد.
سؤالی که مطرح میشود این است که آیا ایالات متحده در پی حمله تلافیجویانه ایران به اسرائیل در ۱۳ آوریل، تحریمهای نفتی را تشدید خواهد کرد؟ دولت بایدن تحریمهای جدیدی را علیه تولید پهپاد و فولادسازی ایران اعلام کرده، اما هیچ اشارهای به تحریمهای نفتی نداشته است. با توجه به اینکه تنها مزیت توافق فعلی بین دو کشور این بوده که ایران میتواند نفت را به چین بفروشد، به احتمال زیاد وضعیت شکننده موجود در طول انتخابات ریاستجمهوری آمریکا در سال ۲۰۲۴ ادامه خواهد یافت.
با این حال، حتی اگر بایدن در انتخابات پیروز شود، احتمالاً در مورد کاهش تحریمها علیه ایران با احتیاط عمل خواهد کرد.
ممکن است ایران برای حفظ برجام بر روی کاغذ، تا زمانی که قطعنامه سازمان ملل در سال ۲۰۲۵ منقضی شود و شورای امنیت دیگر «درگیر» این موضوع نباشد، از اهرمهای خارج از موضوع هستهای استفاده کند.
جنگ غزه همچنین هم محدودیتها و هم فرصتهای ایران و گروههای مقاومت را برای مقابله با اسرائیل و آمریکا نشان داد. عملیات مستقیم ایران به (رژیم) اسرائیل، تحلیل دقیقتری از واکنش اسرائیل و آمریکا به ایران، خارج از «منطقه خاکستری» را در اختیار تهران قرار داد. ایران با ارزیابی این اطلاعات، میتواند برای استفاده در مذاکرات هستهای آتی اهرم فشار به دست آورد.
بهترین راه پیش رو میتواند ادامه تعهدات تکمادهای از سوی دو طرف بوده و در عین حال، خطقرمزها برای جلوگیری از تشدید درگیری در هر دو عرصه هستهای و منطقهای را رعایت کند. با درسگرفتن از تجربیات گذشته، هنوز هم یافتن راهحلی متوازن برای حلوفصل موضوع هستهای بر اساس فرآیندی گامبهگام امکانپذیر است.